Lesgeven is voor een groot stuk afstemmen op de context, de omgeving en de groep. Het verloop van een kunsteducatieve sessie wordt door verschillende factoren tegelijk gestuurd. Factoren die je vaak niet in de hand hebt, maar waar je wel alert voor moet zijn om er rekening mee te kunnen houden.
Er is de voorbereiding die je vooraf maakt. Maar op het moment zelf wordt je les ook bepaald door het aantal deelnemers, de beschikbare materialen en technische apparatuur, ervaring, taalniveau, voorkennis, verwachtingen van de docent, verwachting van de deelnemers, aandachtspanne, temperatuur in de ruimte, actualiteit ... Al die factoren beïnvloeden het verloop van de les.
Yannick Van Loo, educatieve medewerker muziek, reflecteert over het ritme van actie en reactie in zijn lessen muziek. Hieronder een beknopt verslag van zijn gedachten.
Afstemmen doe ik niet alleen, maar samen met de groep. Het is een taal tussen docent en deelnemer. Ik stel regelmatig vragen, maar ook deelnemers reageren, stellen dingen in vraag of wachten juist even af.
Afstemmen is essentieel om spontane leerkansen te laten ontstaan en een les echt te laten slagen.
Dat gebeurt trouwens niet alleen in de les zelf. Ook tijdens de meer informele momenten voor en na de les of tijdens de pauze, komen er nog mooie leerkansen bovendrijven.
Bij de start met een nieuwe groep probeer ik het begripsniveau te polsen aan de hand van de eerste opwarmende opdrachten. Op basis daarvan kan ik beslissen om eerder van stil naar luid te spreken of om meteen het begrip crescendo te gebruiken. Ik pas melodieën ook aan naargelang de kennis en muzikale attitudes. Van een eenvoudige melodie, strak op de tel, naar een complexere variant met meer fraseringen of versieringen.
Afstemmen is ook: oog hebben voor verschillen in persoonlijkheid. Door daar rekening mee te houden, krijgt iedereen een plek.
Sommige deelnemers staan te popelen om te beginnen. Ze willen doen. Bijvoorbeeld in een jamsessie in A mineur zijn er deelnemers (niet noodzakelijk met meer ervaring) die met volle lef beginnen improviseren. Deze springers moet ik soms onderbreken, soms is er geen ruimte meer voor anderen. Dan zeg ik ‘STOP, het is al straf wat jullie doen, maar als je jamt is het een kwestie van musiceren en tegelijk te luisteren. We beginnen met één noot en we luisteren naar elkaar, we gunnen elkaar om te spelen’.
Anderen aarzelen en vragen meer kader vooraleer ze zich engageren voor een opdracht. ‘Wat is het nut van deze oefening? Wat vraag je juist van mij?’
Ze hebben nood aan een duidelijker opdracht met meer richtlijnen. Ik demonstreer dan één op één een aantal mogelijkheden in een pentatonische toonladder. En dan zijn ze vertrokken.
Afstemmen op de sfeer begint al bij de binnenkomst van de deelnemers. Wat zegt de lichaamstaal, in welke mate is een deelnemer natgeregend, ontspannen, gepakt en gezakt, geremd? Ook doorheen de lestijd blijf ik alert voor de sfeer in de groep. Mijn wapen is humor en zelfrelativering. Als de sfeer gespannen is en er lukt iets niet, gebruik ik vaak een flauwe mop om de situatie te ontmijnen: “ai, ik heb het slecht uitgelegd, zet dat maar op het evaluatieformulier!”
Afstemmen betekent ook dat ik mezelf in vraag moet durven stellen.
Door aan de groep te vragen wat ze ervan vonden, krijg ik vaak nieuwe inzichten over waar ik te snel ging, te weinig demonstreerde ...
En soms gaat het ook om kwetsbaarheid tonen en deelnemers uitnodigen om hetzelfde te doen. Durven zeggen: “Het is niet mijn beste dag vandaag, kunnen jullie extra moeite doen om tussendoor niet te praten?”
Wanneer de groep een opdracht uitvoert, ben ik extra alert voor hun signalen. Soms zie ik dat één of meer deelnemers fronsen. Op zo'n moment grijp ik meteen in en vraag iets als: “Ik zie hier en daar mensen fronsen en ik heb het gevoel dat jullie niet allemaal mee zijn. Kunnen jullie de vinger leggen op waar het vastloopt?”
Wanneer deelnemers voelen dat er ruimte is voor hun inbreng, vinden we de oplossing vaak samen.
Dan zegt iemand bijvoorbeeld: "We kunnen nauwelijks ademhalen tussen die twee zinnen, kunnen we niet gewoon twee tellen inlassen om te ademen?" Meteen ontstaat er een nieuw gezamenlijk doel: alle ademhalingsproblemen in het stuk opsporen en oplossen.
Door de werkvorm aan te passen, kan ik dan weer inspelen op een attitude die nog niet helemaal goed zit. Zo is luisteren veruit de belangrijkste attitude voor een muzikant. Als ik dan merk dat deelnemers elk op een eiland zitten tijdens een jam, leg ik het stil en haal ik de boomwhackers (plastic buizen die elk maar één toon produceren) erbij. Daarna start ik met opbouwende luisteroefeningen die hen gradueel meer vrijheid geven. Door iedereen te beperken tot hetzelfde instrument, worden de niveaus en speelkansen voor alle deelnemers opnieuw gereset. Het verplicht iedereen om in een setting van gelijkheid naar elkaar te luisteren.
